हा चित्रपट १९६८ मध्ये रिलीज झालेला आहे. त्या काळात सुध्दा अश्या भविष्याच्या विशिष्ट तपशीलांबद्दल विचार करणं खरंच कमाल गोष्ट आहे. चित्रपटाची सर्वात मोठी ताकद तपशीलांमध्येच आहे. लक्षात घ्या की, जेव्हा १९६८ मध्ये हा चित्रपट बनला होता, तेव्हा मनुष्य चंद्रावर पोहोचलाही नव्हता. १९६८ मध्ये २००१ च्या दृष्टीने म्हणजेच ३५ वर्षांनंतर काय काय होऊ शकतं हे त्याकाळात भविष्याची अशी सर्वोत्कृष्ट अविश्वसनीय तपशीलवार दृष्टी तयार करणं हे विश्वासाच्या पलीकडे आहे. आत्ता या घडीला तब्बल ५० वर्षांनंतरही हा चित्रपट अप्रतिम वाटतो.
चित्रपटातील एक मुख्य गोष्ट म्हणजे, यात संगणक हा खलनायक दाखवला आहे. ( काय होईल, जर संगणकमध्ये माणसांसारखे भावना जागृत झाले तर ? ) आता ते कसं काय, यासाठी तुम्हाला हा चित्रपट पाहावा लागेल. कारण हा सस्पेन्स मी ईथे नाही सांगणार.
चित्रपटातील अंतराळातील अंधाराचा वापर करून तयारी केलेली अंतराळातील दृश्ये, विसंगत मानवी वृत्ती, भरणारी शांतता केवळ अचूक विज्ञान म्हणून त्याचा उद्देश पूर्ण करत नाही तर चित्रपटाच्या मूडमध्ये देखील भर घालते.
चेहरे हे या चित्रपटाचे मुख्य घटक आहेत. प्रेक्षकांना मनोवैज्ञानिक दृष्टिकोन देण्यासाठी पात्रांच्या चेहऱ्यावर बरच लक्ष केंद्रित केलं आहे. संगणकीकृत खलनायकाची शीतलता आणि दृढनिश्चय दर्शविण्यासाठी त्याला चमकदार लाल डोळ्यांचे अत्यंत क्लोजअप वापरले आहे.
तर चित्रपटाची सुरुवात प्रागैतिहासिक काळात विलुप्त होण्याच्या किंवा उत्कृष्टतेच्या काठावर असलेल्या वानरांच्या दोन जमातींपासून होते, ज्याचा वापर आपल्या सामाजिक संरचनेतील संघर्ष आणि पदानुक्रम दर्शवण्यासाठी केला जातो जो मनुष्याच्या उत्क्रांतीपासून आपल्यासोबत आहे. इथून कथा कालांतराने एक दशलक्ष वर्षे पुढे सरकते जिथे माणसाने ताऱ्यांमध्ये प्रवेश केला आहे. रहस्याच्या केंद्रस्थानी दोन विचित्र मोनोलिथ आहेत. एक पृथ्वीवर आणि दुसरा चंद्रावर आणि इथून पुढे जे घडते ते भूतकाळ, वर्तमानकाळ आणि भविष्यकाळ यांना एकत्र जोडणारे एक विकसित रहस्य आहे.
चित्रपट अनेक हालचालींमध्ये मोडतो. चित्रपटाची सुरुवात एका एका क्रमाने होते. सुरवातीला ज्यामध्ये प्रागैतिहासिक वानरांच्या एका टोळीला दुसर्‍या जमातीच्या सदस्यांना डोक्यावर मारणे किती छान आहे हे कळते. पुढे मनुष्याचे पूर्वज साधन वापरणारे प्राणी कसे बनतात ? त्याच वेळी त्यांना सरळ कडा असलेल्या एका रहस्यमय काळ्या मोनोलिथचा सामना करावा लागतो, ज्यामुळे ते स्वतःला शिकवतात की हाडे शस्त्रे म्हणून वापरली जाऊ शकतात आणि अशा प्रकारे वानरांनी त्यांची पहिली साधने शोधली. मला नेहमीच असे वाटले आहे की मोनोलिथचे गुळगुळीत कृत्रिम पृष्ठभाग आणि काटकोन, जे स्पष्टपणे अतिप्रगत बुद्धिमान प्राण्यांनी बनवलेले असतील. मोनोलिथने वानरांच्या मेंदूला जाणीव करून दिली की बुद्धिमत्तेचा उपयोग जगाच्या वस्तूंना आकार देण्यासाठी केला जाऊ शकतो.
चित्रपटात या क्षणापर्यंत आपण फक्त सगळ्या नैसर्गिक गोष्टीच पाहू शकतो. पण जेव्हा एक वानर हाड वर हवेत फेकतो, ते हाड खाली येतानाचा तो सीन स्पेस शटलमध्ये बदलतो. मला हा सीन आत्तापर्यंतच्या sci-fi चित्रपटातील सर्वात लांब अन् जलद फ्लॅश-फॉरवर्ड सीन वाटला. स्पेस स्टेशन मधील सूक्ष्मता, केबिनची रचना, इन-फ्लाइट सेवेचे तपशील, व्हिडिओफोन, शून्य गुरुत्वाकर्षणाचे परिणाम इत्यादी बरच काही या चित्रपटात पहायला मिळतं.
आपण विश्वात एकटे आहोत का ? माणूस असण्याचा अर्थ काय आहे ? जीवनाचा अर्थ काय आहे ? प्रत्येकाच्या जीवनाचा काही मुद्दा आहे का ? आणि मानव जात कुठे चालली आहे ? आपण सगळेच योग्य दिशेने जात आहोत का ? यासारख्या अनेक गोष्टींबद्दल विचार करण्यासाठी हा चित्रपट आहे. चित्रपट संपेपर्यंत आपल्याकडे या सगळ्यांचीही उत्तरे असावीत आणि तरीही आपल्या प्रत्येकाची सर्व उत्तरे वेगळी असतील.
तेथे मोनोलिथ कोणी ठेवले ? या प्रश्नाचं उत्तर संपूर्ण चित्रपटमध्ये कुठेच सांगितलं नाहिये. ( चित्रपटात मोनोलिथ हा असा ऑब्जेक्ट/भूमितीय चिन्ह/अलौकिक बुद्धिमत्तेचे दृश्य रूपक दाखवलं आहे जो, शनिशिंगणापूर मध्ये असणाऱ्या काळ्या पाषाणासारखा दिसतो. ) चित्रपट हा बराचसा सस्पेन्स मध्येच आहे. चित्रपटाचा शेवट थोडं विचित्र आणि समजणे थोडे कठीण आहे. परंतु कदाचित भविष्याचे असेच स्वरूप असू शकते.
मोनोलिथ बद्दल आणखीन बोलायचे झाले तर, कदाचित ते देवाचे प्रतिनिधित्व करू शकते. किंवा ते विज्ञानाचे प्रतिनिधित्व करू शकते. किंवा ते इतिहासाचे प्रतिनिधित्व करू शकते. किंवा ते व्यक्तिमत्त्वाचे प्रतिनिधित्व करू शकते. खरोखर, हा चित्रपट अनंत निराकरणासह एक कोडे आहे, ज्यामध्ये आपण जे पाहतो त्याद्वारे आपल्याला स्वतःबद्दल शिकण्यासाठी ते डिझाइन केलेले आहे. हे खरोखर परस्परसंवादी आहे. इतर कोणत्याही चित्रपटाने मला अशी अनुभूती दिली नाही.
वरवर साधी वाटली तरी कथा खूप गहन आहे. क्रमाक्रमाने, उत्क्रांतीबद्दल अनेक रहस्यमय काळ्या मोनोलिथ्सचा शोध लावला जातो आणि मुळात चित्रपटाच्या अविभाज्य घटनांना चालना दिली जाते. ते काय आहेत ? ते कुठून आले ? ते काय करतात ? हे सर्व प्रश्न कथा विकसित होताना पाहताना आपण स्वतःला विचारतो आणि स्वतःचा मार्ग शोधण्यास निघतो. बहुतेकांना कथेत काय घडत आहे याची सामान्य कल्पना येत असली तरी, प्रत्येक व्यक्तीने त्यांच्यासाठी मोनोलिथ चा काय अर्थ घेतला आहे हे ज्याच त्याच ठरवावे लागेल. या प्रश्नाचे उत्तर मिळाले तर सखोल समाधान मिळेल.
या चित्रपटाची आणखीन एक गोष्ट म्हणजे तो मानवी स्तरावर अपयशी ठरतो पण वैश्विक स्तरावर तो यशस्वी होतो. माणसाने विश्व आणि त्याचा शोध घेण्यासाठी तयार केलेले अंतराळ जहाजे मानवी चिंतेशी निगडित आहेत. जहाजे ही परिपूर्ण, अवैयक्तिक यंत्रे आहेत जी एका ग्रहावरून दुसर्‍या ग्रहावर जातात आणि जर मनुष्य त्यांच्या आत कुठेतरी अडकले तर ते ही तिथे पोहोचतात. पण कर्तृत्व तर यंत्राचे आहे. माणसं, ते सजीव आहेत पण भावनाविरहित आहेत, मेणाच्या संग्रहालयातील आकृत्यांप्रमाणे. तरीही यंत्रे आवश्यक आहेत कारण, विश्वासमोर एकटा माणूस स्वतः असहाय्य आहे.
अर्थात, भविष्यातील तंत्रज्ञान मानवतेला कसे ताब्यात घेईल आणि जर आपण सावधगिरी बाळगली नाही तर तंत्रज्ञानद्वारे आपल्या जीवनाचा मार्ग कसा ठरेल हे या चित्रपटमध्ये दाखवले आहे. कारण हा चित्रपट मानवजातीबद्दल काही महत्त्वाचे सांगणारा चित्रपटांपैकी एक आहे आणि यंत्रांवरील आपली वाढती अवलंबित्व आणि आपली अतृप्त तहान या संदर्भात मानवजाती कोणत्या दिशेने जात आहे हे यात दाखवलं आहे.
चित्रपटाचा शेवट हा ओपन एंडेड आहे. प्रत्येक जण ज्याच्या त्याच्या बुद्धिमत्तेचा आदर करून वयक्तिक विचार करू शकतो.
मला चित्रपटाचा शेवट हा एक आशेचा किरण वाटला. अंतराळात तरंगणाऱ्या महाकाय स्टार चाइल्डच्या प्रतिमा, स्टार चाइल्डच्या पृथ्वीवर परत येण्याद्वारे, कदाचित आपल्या पुनर्जन्माची आवृत्ती असु शकते. हे अनेकांना निरर्थकच गोष्ट वाटेल, परंतु विवेकी चित्रपट पाहणाऱ्यांना याचा अर्थ समजेल. हा खरोखरच एक अतिवास्तव प्रवास आहे ज्यामध्ये केवळ डोळे, बुध्दीच नाही तर मनाचा देखील समावेश आहे. पण तरीही मी कबूल करतो की मला अजूनही या चित्रपटातील बरेच काही गोष्टी कळले नाहीये. मला असे वाटते की मी जसजसे या विषयांच्या आणखीन खोलात जाऊन अभ्यास करेन तसं मला यांच्या आणखीन नवीन कल्पनांचा अर्थ लागेल.
माणसाच्या त्याच्या उत्क्रांतीतून, वानरापासून, अंतराळ प्रवासीपर्यंतच्या प्रवासाचे महत्त्व आपल्याला या चित्रपटाद्वारे जाणवते. थोडक्यात, हा संपूर्ण चित्रपट मनुष्याच्या प्रगतीशी संबंधित आहे. उत्क्रांतीमुळे फार दूरच्या भविष्यात आपल्यासाठी काय असू शकते याची झलक यात आहे. प्रत्येकाने एकदा तरी हा चित्रपट जरूर पाहावा. हे कदाचित प्रत्येकाच्या आवडीनुसार नसेल, पण या चित्रपटाचा अनुभव इतर चित्रपटांपेक्षा खुप वेगळा आहे.
चंद्रावर उतरण्यापूर्वी अंतराळ प्रवासाविषयीचा प्रदर्शित होणारा हा चित्रपट दृष्यदृष्ट्या थक्क करणारा आणि प्रतिमांच्या दृष्टीने महत्त्वाचा आहे हे कोणीही नाकारू शकत नाही....!
टिप्पणी पोस्ट करा
आपली सुंदर प्रतिक्रिया नक्की द्या.